Đi qua những ngày khô hạn chúng ta mới càng trân quý hơn giá trị của từng giọt nước. Thời gian vừa qua, nhiều nơi trên cả nước rơi vào trạng thái thiếu nước trầm trọng: không có mưa và cạn kiệt mạch nước ngầm. Khi tình trạng ấy kéo dài dẫn đến việc thiếu nước trầm trọng cho cây trồng, nhiều khu vườn trong đó có nhiều nông trường cà phê tại Tây Nguyên cây bị chết hàng loạt, không đủ nước cho cây ra hoa kết trái nên ảnh hưởng nặng nề đến năng suất.
Đi qua những ngày này, câu hỏi được đặt ra nhiều nhất đó là - Lấy nước ở đâu cho cây trồng?
Và may thay, những vườn canh tác đồng hành với Xì Phố vẫn xanh tươi, vững vàng đi qua mùa khô hạn và ra hoa kết trái đúng mùa vụ. Điều này là nhờ vào sự tương trợ lẫn nhau, cùng đóng góp vào vai trò giữ nước trữ nước của các tầng cây trong vườn qua các năm.
Nhà vườn không xây những hồ chứa nước từ cốt thép bê tông. Vườn chọn GIỮ NƯỚC, TRỮ NƯỚC bằng việc trồng cây và ước mong có thể gây thành rừng, ước mong trong rất nhiều năm sau nữa.
Tầng cây ở bề mặt đất là để che phủ, hạn chế việc bốc hơi nước diễn ra nhanh. Tầng cây cao trong vườn tựa như những chiếc ô chắn gió che nắng, hạn chế quá trình bay hơi nước trong đất, góp phần giữ nước cho cây trồng. Rễ cây đan xen nhau tựa như những đường dẫn ngầm để nước đi vào trong đất.
Dưới chân là thảm cỏ ngước lên là bóng mát cây rừng, hệ thống cây đa tầng đa tán góp phần không nhỏ trong việc tạo nguồn “dự trữ” nước trong nền đất, giúp cây cà phê sinh trưởng khỏe mạnh trong thời kỳ ít mưa.
Nắng mưa là chuyện của trời, đây là điều mà người nông dân vốn dĩ khó có thể tác động nhưng việc mà người nông dân làm được đó là tìm ra biện pháp thủy lợi hiệu quả để giữ lượng mưa từ trời gửi xuống. Xì Phố tin rằng, trồng cây chính là biện pháp thủy lợi giữ nước, trữ nước hiệu quả hơn cả.
Dựa trên hình hài tốt tươi thực tế của khu vườn, vườn sẽ chia sẻ lại tường tận các loại cây phù hợp đã trồng. Bắt đầu từ việc trồng thêm cây rừng che bóng, quản lý thảm cỏ dưới mặt đất. Cách canh tác giữ nước, trữ nước một cách CHỦ ĐỘNG, HIỆU QUẢ mà các nông trại cà phê đồng hành với Xì Phố đang áp dụng. Cách canh tác thực ra không hề mới, không cần sáng tạo - Đó là trồng cây, đa dạng các tầng tán cây trong vườn.
I. HỆ THỐNG CÁC TẦNG CÂY MÀ NHÀ VƯỜN ÁP DỤNG
Hiện tại các nông trại cà phê đang thiết kế, trồng cây theo nguyên tắc các tầng tán cây dưới đây, mỗi tầng cây là lựa chọn cây phù hợp với điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng:
1. Tầng vượt tán
Đây là tầng cao nhất của khu vườn với các loài cây rừng lâu năm, chủ yếu là cây lấy gỗ. Các vườn ở Tây Nguyên sẽ trồng cây muồng đen và bổ sung thêm một số cây rừng như cây giáng hương, cây trắc, cây gỗ dầu,... Ở những nơi khác thì sẽ tùy vào điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng và lựa chọn của người làm vườn sẽ trồng cây gì cho khu vườn.
2. Tầng cao
Đây là tầng cây cao thứ hai của khu vườn, nhà vườn cà phê chủ yếu là các loài cây ăn trái. Cây tạo sinh khối và mái che thích hợp cho tổng quan khu vườn. Cây ăn trái vẫn sẽ chọn cây bản địa để phù hợp phát triển và tạo thêm sự đa dạng thực phẩm từ vườn: cây ổi, chuối, vú sữa, xoài,...
3. Tầng giữa
Đây là tầng cây cao khoảng 2 - 3m. Chủ yếu là cây ăn trái, cây lấy hạt, cây thuốc,… Tại các vườn cà phê đồng hành với Xì Phố, cây cà phê sẽ thuộc nhóm cây ở tầng giữa.
4. Tầng che phủ mặt đất
Đây là tầng ở ngay bề mặt đất. Bao gồm các nhóm cây: cây thân thảo, lớp cỏ phủ bề mặt đất, các loại rau củ, cây dây leo, các loại nấm,…
II. LỢI ÍCH THẤY RÕ KHI ĐA DẠNG TẦNG TÁN CÂY TRONG VƯỜN
Khi những vườn cà phê không còn trồng độc canh mà có sự đa dạng tầng tán thì lợi ích càng thấy rõ vào mùa nắng nóng, khô hạn hiện nay. Dù cũng phải đi qua mùa khô hạn nhưng khu vườn cà phê ở đây vẫn xanh mát, cà phê vẫn đơm hoa kết trái đúng mùa vụ. Và để giữ được trạng thái đó cho cây trong vườn là nhờ phần lớn nguồn nước dự trữ trong nền đất của chính khu vườn, nguồn nước được tích trữ qua các năm.
1. Hệ thống cây tầng cao
Trồng đa dạng các loài cây cao có tán lá che bóng là vì:
- Tầng cây vượt tán trong vườn trước tiên có tác dụng chắn gió cùng với các tầng cao, tầng giữa hạn chế sự tác động khi mưa lớn làm gãy đổ cây trong vườn và xói mòn đất. Bên cạnh đó, bóng mát của cây chính là chiếc máy điều hòa nhiệt độ ngay tại vườn, nhất là với những vùng chịu sự ảnh hưởng của biên độ nhiệt quá lớn. Những tán lá giúp hạn chế việc thoát hơi nước vào mùa khô, khiến khu vườn trở nên mát mẻ dễ chịu hơn.
- Vào những khoảng thời gian cố định trong năm, nông dân sẽ tiến hành cắt tỉa cây để lấy sinh khối, là nguồn phân hữu cơ giúp đất giàu dinh dưỡng hơn.
- Bộ rễ cây sẽ giúp hạn chế xói mòn, rửa trôi vào mùa mưa. Hệ thống rễ cây đâm sâu vào đất chính là mạch dẫn nước đi vào nền đất.
- Cà phê được trồng dưới bóng râm sẽ loại bỏ khả năng bị chín nhanh (so với khi trồng độc canh) giúp chất lượng cà phê được nâng cao.
- Sự đa dạng của các loài cây trong vườn canh tác cà phê tự nhiên sẽ giúp đất giàu dinh dưỡng, giàu sức sống và đa dạng các loại động vật, côn trùng. Khi có sự xuất hiện của sâu bệnh cũng đồng thời sẽ xuất hiện các loài thiên địch trong vườn.
2. Với hệ thống cây tầng thấp
Cây tầng thấp hay cụ thể hơn là lớp phủ bề mặt đất của khu vườn. Tầng cây này của nhà vườn bao gồm các loại cây thảo dược, cây họ đậu, thảm cỏ phủ bề mặt.
Trước tiên, tầng cây này giữ vai trò tạo ra một lớp áo cản vật lý, làm giảm khả năng bay hơi nước trong đất gây ra bởi gió và nhiệt lượng từ mặt trời. Điều này giúp đất không bị khô bề mặt, luôn giữ được độ ẩm cho đất.
Lớp phủ có thêm lợi ích là ngăn lượng mưa làm nén chặt đất. Người ta ước tính rằng một giọt mưa có thể tác dụng một lực xuống tương đương với 349 lần trọng lượng của chính nó và có thể tạo ra một lỗ sâu 1cm xuống nền đất yếu.
Lớp phủ bề mặt không chỉ bảo vệ đất khỏi bị xói mòn hay giữ ẩm, việc tận dụng lại thảm thực vật đã cắt hoặc lớp phủ hữu cơ khác còn cung cấp thêm chất hữu cơ cho đất khi phần thực vật này bắt đầu hoai mục.
Nếu trồng cà phê độc canh, để quá nhiều đất trống trơ trọi, khi mưa xuống sẽ làm hỏng đất và phá hủy cấu trúc của nó. Nước rửa trôi muối khoáng và ánh nắng mặt trời làm phân hủy chất mùn rất nhanh. Đất trở nên nghèo hơn và không cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây cà phê.
Tầng che phủ mặt đất, bảo vệ bộ rễ và hệ vi sinh vật, rễ của cafe chủ yếu tập trung 30cm trên cùng, che phủ đất khỏi ánh nắng trực tiếp của mặt trời giúp hệ côn trùng vẫn âm thầm hoạt động và hoạt động của đất không bị ngắt quãng. Lớp phủ bề mặt giúp cây tránh bị sốc nhiệt bởi nắng mưa thất thường...
Ngoài việc che phủ tầng cao thì che phủ mặt đất rất quan trọng, 2 yếu tố này kết hợp với nhau tạo sự ổn định trên dưới cho khu vườn. Phía trên là bóng mát cây rừng, dưới chân mình là thảm cỏ xanh.
Nước cực kỳ quan trọng trong tiến trình sinh trưởng, tạo năng suất và chất lượng cho cây cà phê. Ở những vườn cà phê canh tác tự nhiên mà Xì Phố đồng hành, người nông dân không chỉ chú tâm vào sản xuất cà phê chất lượng cao mà còn là canh tác nông nghiệp bền vững.
Đa dạng tầng tán vườn rừng không chỉ cần trồng thật nhiều loại cây là xong mà còn cần rất nhiều yếu tố: thời gian, sự kiểm soát của con người, điều kiện tự nhiên. Và để đạt được trạng thái khu vườn xanh mát, không bị cạn kiệt nước trong thời kỳ khô hạn hiện nay thì nhà vườn đã phải kiên định, kiên trì thực hiện cả hành trình dài trước đó. Thời gian để thiết kế được khu vườn như trong hiện tại đó là phải trải qua ít nhất 5 năm cố gắng, vừa học hỏi vừa kiên định với mục tiêu.
“Thực tế chút đi ảo quá”Đó là một bình luận trong bài đăng hôm trước của Xì Phố. Thành thực, nhận định đó không xa lạ, nó vốn là những điều mà các nhà...
Xem bài viết
Mùa thu hái cà phê tại các nông trại đã bắt đầu. Nếu mùa hoa cà phê nở rộn ràng bởi bầy ong bướm thì trong những ngày này lại nhộn nhịp hơn bởi hoạt...
Xem bài viết