Nông nghiệp vườn Rừng
[Sự kiện] Tặng cây rừng - Trồng rừng trong vườn
Team Xì Phố kết hợp cùng các anh chị của nhóm Trồng Rừng Trong Vườn đã phát động việc xây dựng Quỹ Tặng Cây Rừng: gồm các anh chị đóng góp tiền mua...
Xem bài viếtDân gian ta có câu: “Nhìn cây sửa đất, nhìn con sửa mình”, nếu có một mối quan hệ mật thiết gắn bó như mẹ và con thì có lẽ đó là đất và cây. Mẹ nuôi con lớn, nhìn vào những thay đổi nhỏ của con mà sửa lại chính mình, nương theo con cùng lớn lên. Cây xanh ở vườn cũng vậy, người nông dân sẽ nhìn vào quá trình phát triển của cây để từng bước chuyển đổi trong đất - cải tạo đất, làm giàu dinh dưỡng trong đất. Một người mẹ vững vàng là điểm tựa nương cho con lớn lên hạnh phúc, đất có giàu dưỡng chất có khỏe mạnh thì cây cũng mới khỏe mạnh bền vững.
Trong đất, mùn giống như khoản đầu tư cho sự phát triển của đất - càng nhiều mùn, đất càng tơi xốp, giữ được nước, nuôi cây khỏe mạnh. Nguồn dự trữ nước trong đất sẽ nuôi cây qua những ngày nắng hạn, giảm bớt tiền tưới tiêu cho nhà nông.
Đất khỏe còn đầy đủ dinh dưỡng và vi sinh vật có ích – những “bác sĩ” thầm lặng giúp cây chống sâu bệnh. Các nghiên cứu của Rodale Institute cho thấy, trong những năm hạn hán, ruộng giàu mùn vẫn cho năng suất cao hơn 31% so với ruộng thường.
Ngược lại, đất bạc màu, nghèo mùn, nén chặt thì rễ không ăn sâu, cây thiếu nước, thiếu dinh dưỡng, dễ bệnh, năng suất giảm. Đất cũng như con người, khi suy kiệt thì mùa vụ cũng ít lại.
Ở Xì Phố Cafe, từng gốc cà phê được nuôi dưỡng bằng cách giữ mùn, giữ ẩm, và nuôi vi sinh vật trong đất. Mỗi mùa thu hoạch, lá và cành được trả lại cho đất, để “nguồn sữa mẹ” luôn dồi dào. Nhờ vậy, cà phê Xì Phố Cafe không chỉ thơm ngon mà còn mang vị ngọt của đất lành, nước sạch.
Xì Phố từng ghi nhật ký quan sát khu vườn 2.000m2: năng suất được tăng dần dần mỗi năm, đất dần phục hồi khi team thực hành nông nghiệp tái sinh. Điều đó chính là niềm tin của Xì Phố với nông nghiệp tái sinh này.
Tại nông trại Dalanka Forest Farm (Đắk Lắk) – nơi Xì Phố Cafe lấy nguồn cà phê, chúng tôi hiểu rằng muốn có ly cà phê thơm ngon thì trước hết đất phải khỏe. Ngày trước, rẫy cà phê của Dalanka cũng lạm dụng phân hóa học và thuốc trừ cỏ nên đất dần chai cứng, đất chua, bạc màu. Mùa mưa thì xói mòn, dinh dưỡng trôi mất; mùa khô thì đất nứt nẻ, cây héo hon. Trước những vấn đề đó, người nông dân quyết tâm làm khác đi: trả lại cho đất những gì đất đã mất, để đất sống lại và cà phê trở nên ngon hơn mỗi vụ.
Trồng xen canh – cà phê có bạn đồng hành
Trước đây vườn cà phê thường chỉ độc canh một loại cây. Giờ đây, các nông trại đều trồng xen thêm cây ăn trái (như bơ, sầu riêng, cam, xoài, mận), trồng cây rừng bản địa - Kơ Nia, Muồng đen, keo giậu, sao đen, trắc, hương ngay trong rẫy. Cây lớn tán rộng che nắng mưa cho cà phê, giữ ẩm cho đất và cho thu nhập phụ dài hạn trong tương lai. Đặc biệt, nhà vườn còn trồng dây tiêu leo trên những cây gỗ lớn có sẵn để tạo bóng mát tự nhiên cho cà phê – cách làm này giúp vườn thành một hệ sinh thái đa tầng cân bằng, cây cối khỏe mạnh và hạt cà phê nhờ đó đậm đà hương vị hơn. Cà phê có “bạn đồng hành” như vậy thì vừa tránh được nắng gắt, vừa bớt hứng trận mưa lớn, vườn lại thêm xanh tốt, vững bền.
Che phủ đất – giữ ẩm, chống xói mòn
Đất vườn giờ không để trơ trụi như xưa. Người nông dân chủ động che phủ đất bằng thảm thực vật. Dưới tán cà phê, những thảm cỏ bản địa giữ lại để phủ kín mặt đất. Lớp thảm xanh này vừa hạn chế rửa trôi, xói mòn đất khi mưa lớn, vừa giữ ẩm cho đất mùa khô, giúp đất luôn tơi xốp, thoáng khí hơn. Tại các nông trại, người nông dân cũng để lại những lá khô, cành đã cắt tỉa trên mặt đất như tấm mền tự nhiên bảo vệ đất khỏi nắng, giảm bốc hơi nước. Đất được che chắn cẩn thận nên vi sinh vật và giun đất có môi trường sinh sôi, đất tơi xốp màu mỡ thêm từng ngày.
Phân hữu cơ từ vỏ cà phê – biến phế phẩm thành tài nguyên
Mùa thu hoạch, vỏ quả và vỏ hạt cà phê được tận dụng lại bón cho vườn. Cây cà phê có đủ chất tự nhiên nên kháng sâu bệnh tốt, gần như không cần đến phân hóa học hay thuốc trừ sâu nữa. Quả thật, phế phẩm cũng trở thành tài nguyên quý khi biết cách tận dụng. Đất khỏe thì cây cà phê hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả hơn, cho trái chắc và chất lượng cao.
Cỏ dại và thiên địch – kiểm soát tự nhiên, giảm thuốc hóa học
Ngày trước, người nông dân thấy cỏ là nhổ sạch, xịt thuốc diệt cỏ cho trống vườn. Nhưng nếu chúng ta nhìn nhận thẳng thắn rằng: đất mà đến cỏ cũng không mọc nổi thì cây cà phê làm sao sống tốt? Bởi vậy, các nông trại để cỏ dại mọc tự nhiên và có kiểm soát. Kiểm soát trong giai đoạn cỏ tươi tốt, người nông dân dùng máy cắt bớt thân lá, rồi để chúng ngay tại gốc làm phân xanh cho đất. Nhờ vậy, chất mùn từ cỏ trả lại dinh dưỡng, đất thêm phì nhiêu, tơi xốp hơn, rễ cỏ phân hủy còn làm đất thông thoáng. Giữ cỏ cũng giúp giữ ẩm cho vườn, vi sinh vật và côn trùng có lợi phát triển, tạo môi trường tự nhiên cân bằng hạn chế sâu bệnh. Vườn cà phê vì thế không cần phụ thuộc nhiều vào thuốc trừ sâu hay diệt cỏ độc hại. Chim chóc, bọ rùa, ong bướm... lũ lượt kéo về làm bạn, giúp bắt sâu hại, thụ phấn cho hoa cà phê. Tự nhiên đã cân bằng thì người nông dân khỏe re, không phải phun xịt nhiều mà cây vẫn tốt tươi.
Ly cà phê ngon bắt đầu từ đất
Nhìn vườn cà phê Dalanka hôm nay, chúng tôi hiểu một điều sâu sắc rằng: đất lành, đất khỏe là tiền đề đầu tiên và quan trọng nhất cho cây cà phê phát triển mạnh mẽ. Đất khỏe nuôi cây khỏe, và hạt cà phê vì thế thơm ngon đậm đà hơn. Những ai thưởng thức ly cà phê từ khu vườn này đều cảm nhận được hương vị đặc trưng mà thiên nhiên đã chắt chiu. Chúng tôi hạnh phúc vì làm nông bền vững vừa giữ được đất, vừa mang đến cho mọi người những mùa vụ cà phê trĩu quả và đặc biệt là tách cà phê nguyên chất tuyệt vời. Đất lành thì cà phê lành, đó là điều Xì Phố luôn tâm niệm. Và hơn hết, giữ đất chính là giữ mùa vụ, giữ ly cà phê ngon, giữ tương lai của chúng ta.
—
Nguồn tham khảo:
- USDA (2018). Soil Health – Organic Matter & Water Holding Capacity.
- Rodale Institute (2020). Farming Systems Trial Report.
- FAO (2005). The Importance of Soil Organic Matter.
- TS. Trương Hồng, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI), “Ảnh hưởng của biện pháp canh tác đến độ phì đất và năng suất cà phê tại Tây Nguyên”, Tạp chí Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, 2022.
- Lê Thanh Hòa, Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, “Tác động của che phủ đất và phân hữu cơ đến chất lượng đất và sinh trưởng cà phê”, Khoa học đất Việt Nam, 2021.
- Tổ chức FAO (Food and Agriculture Organization), “Regenerative agriculture for soil health and food systems resilience”, FAO Report, 2020.
- Rodale Institute, “The Science of Regenerative Organic Agriculture”, 2021.
- Báo cáo chuyên đề IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change, “Land degradation and sustainable land management”, 2019.
- Tạp chí VnExpress, bài: “Biến vỏ cà phê thành phân hữu cơ, nông dân Tây Nguyên tiết kiệm hàng chục triệu mỗi năm”, đăng ngày 05/2024.
- Tổ chức SARE (Sustainable Agriculture Research and Education) – USA, tài liệu hướng dẫn về che phủ đất và kiểm soát cỏ dại sinh thái, 2022.
- Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, "Kỹ thuật trồng xen canh cây ăn quả trong vườn cà phê", 2023.