“Muốn cà phê có năng suất cao thì nên trồng độc canh, lấy tối đa ánh sáng để cà phê có sản lượng tốt.” - Đó là chia sẻ của nhiều vườn cà phê trồng cà phê độc canh, không có hệ thống cây che bóng. Bởi quan điểm đó nên nhiều nhà nông nghi ngờ về sản lượng sẽ thấp hơn khi trồng trong bóng râm của những nhà vườn thực hiện phương thức canh tác đa tầng, đa tán.
Nếu nông dân có sự quan tâm nhất định đến việc trồng đa dạng cây trồng nhưng lo lắng cà phê không đạt sản lượng cao thì cách tốt nhất chính là bắt tay vào làm để kiểm chứng. Nhưng nếu chưa sẵn sàng thực hiện trên chính mảnh vườn của mình thì có thể lắng nghe chia sẻ của những vườn cà phê canh tác tự nhiên đa dạng cây trồng (như các nông trại đồng hành cùng Xì Phố).
Nói về câu chuyện bóng râm ảnh hưởng thế nào đến năng suất cà phê Soto-Pinto và cộng sự (2000) đã đưa ra một đánh giá khá trung lập về tiềm năng năng suất cà phê như sau: “Các nghiên cứu chỉ ra mức độ che bóng trung bình (khoảng 35% –50%) tạo ra năng suất cà phê cao nhất, mức này cho phép đạt được cân bằng trong việc duy trì nhiệt độ tối ưu (trong bóng râm) và tỷ lệ quang hợp tối ưu (ngoài bóng râm); Bởi vì năng suất cà phê thường được đánh giá độc lập với các loại cây trồng tạo bóng râm (gỗ, nông sản,..) hoặc lợi ích của hệ sinh thái, nên việc cân nhắc lợi ích của các phương pháp canh tác bóng râm rất phức tạp.”
Thử nghiệm được thực hiện bởi Vaast và cộng sự (2005) ở Costa Rica cũng cho thấy năng suất của cây cà phê được trồng dưới ánh nắng đầy đủ với cây trồng dưới 45% bóng râm. Kết quả cho thấy cây đủ nắng trong năm đầu tiên cho năng suất tốt, nhưng trong hai mùa sau, chế độ che bóng cho năng suất cao hơn - Điều này cho thấy, với độ che phủ thích hợp sẽ tạo được năng suất ổn định và bền bỉ qua mỗi mùa vụ. Đồng thời, nghiên cứu cũng so sánh tác động của việc cắt tỉa cây ở các mức độ khác nhau. Theo đó, cắt tỉa thường kích thích sự phát triển của trái lớn hơn trong các mùa tiếp theo.
Không chỉ ảnh hưởng đến năng suất, bóng râm còn ảnh hưởng đến chất lượng hương vị của cà phê.
Một thử nghiệm của Vaast và cộng sự (2005) cho thấy, khi vườn cà phê được che bóng 45% ở Costa Rica có sự khác biệt đáng kể giữa nhiệt độ bên trong và bên ngoài lá của cây cà phê và sự giảm nhiệt độ tổng thể đáng kể.
Chúng ta có thể tham khảo bảng đánh giá sau về các mức độ cảm quan hương vị của cà phê:
Biểu đồ này ghi lại kết quả đánh giá cảm quan từ bảng đánh giá thí nghiệm độ mỏng và bóng râm của trái cây ở Costa Rica Vaast và cộng sự (2005)
Một lý thuyết để giải thích tại sao cà phê có thể ngon hơn trong bóng râm là do quả có thời gian chín chậm hơn. Khoảng thời gian kéo dài giúp cà phê được tích lũy thêm các dưỡng chất trong nhân hạt.
Chúng ta tham khảo thêm thử nghiệm về cảm quan trên đảo Reunion, Bertrand và cộng sự (2012). Theo báo cáo này: trong môi trường ấm hơn với độ chiếu xạ cao, quả cà phê chín nhanh hơn dưới ánh nắng đầy đủ hơn là trong bóng râm. Do đó, thời điểm thu hoạch bị trì hoãn khoảng 1 tháng do bóng râm.
Nghiên cứu khác của Vaast và cộng sự (2005) cũng đưa ra kết luận: Quá trình chín của quả cà phê chậm lại ở độ cao lớn hơn (nhiệt độ không khí thấp hơn), hoặc dưới bóng râm, cho phép có nhiều thời gian hơn để làm đầy hạt, cho ra những hạt cà phê có mật độ dày hơn và có hương vị đậm hơn nhiều so với các loại cà phê tương tự được trồng ở độ cao thấp hơn (hoặc dưới ánh sáng mặt trời đầy đủ).
Cà phê được sản xuất ở các vùng có khí hậu mát mẻ thường có tính axit cao hơn, có chất lượng hương thơm tốt hơn và biểu hiện ít khiếm khuyết về hương vị hơn so với cà phê được sản xuất ở các vùng ấm nóng. Ngược lại, loại cà phê được trồng trong điều kiện nhiệt độ nóng nhất có tính axit thấp hơn, làm giảm chất lượng thơm, cũng như sự hiện diện của mùi vị không mong muốn như mùi đất, thực vật. Do đó, có vẻ như chất lượng kém nhất trong điều kiện khí hậu ấm áp - theo Bertrand và cộng sự 2012.
Ở đây, người nông dân hoàn toàn chủ động để giúp không khí trong khu vườn của mình trở nên mát mẻ và có thời gian cho trái chín chậm để tích lũy hương vị bằng cách tăng cường cây che bóng.
Như vậy, trong mật độ che bóng thích hợp sẽ giúp vườn cà phê có năng suất tốt ổn định qua các mùa vụ và mang lại chất lượng hương vị tốt hơn so với những vườn cà phê độc canh.
Thêm một điều nữa, cây che bóng còn giữ vai trò to lớn trong phương thức canh tác bền vững. Để hiểu hơn vai trò cụ thể của cây che bóng, bạn tham khảo thêm câu chuyện của các nhà vườn đồng hành với Xì Phố đang thực hiện:
- Vai trò giữ nước của vườn cà phê đa tầng tán
- Đa dạng tầng tán vườn rừng tự nhiên là gì?
- Cà phê canh tác tự nhiên dưới bóng râm - Sự thật ít ai biết
—
Nguồn tham khảo:
- Nghiên cứu của Vaast và cộng sự (2005)
- Nghiên cứu của Bertrand và cộng sự (2012)
- Nghiên cứu của Soto-Pinto và cộng sự (2000)
“Thực tế chút đi ảo quá”Đó là một bình luận trong bài đăng hôm trước của Xì Phố. Thành thực, nhận định đó không xa lạ, nó vốn là những điều mà các nhà...
Xem bài viết
Nhắc đến cà phê Robusta chất lượng chúng ta thường nghe đến Fine Robusta. Đây là cách gọi về dòng cà phê Robusta được đánh giá cao về chất lượng hạt...
Xem bài viết