Vai trò giữ nước của vườn cà phê đa tầng tán

2024-05-03T00:00:19-04:00 2024-05-03T00:00:19-04:00 https://xiphocafe.vn/blog/ca-phe-da-tang-tan-124.html https://xiphocafe.vn/uploads/blog/2024_04/ca-phe-da-tang-tan11.jpg

Cà phê canh tác tự nhiên dưới những tán cây - Đây vẫn luôn là lựa chọn mà các nông trại đồng hành với Xì Phố đã và đang thực hiện, nhờ vậy, dù thời tiết nắng nóng kéo dài thì những khu vườn vẫn đang duy trì được độ ẩm cần thiết cho cây trồng.

Thời gian qua, Tây Nguyên và nhiều nơi khác sống trong cái khô hạn nắng nóng kéo dài. Không chỉ là sự ngột ngạt bức bối mà con người phải chịu mà còn là cảnh thiếu nước, khô hạn ảnh hưởng đến nhiều cây trồng. Nhưng may thay, bởi kiên định với phương pháp canh tác đa tầng tán, trồng cà phê dưới bóng râm nên những vườn cà phê đồng hành với Xì Phố vẫn đủ nước nuôi dưỡng cây và giữ được cảnh quan xanh mát. 

1. Hệ thống các tầng tán cây của vườn cà phê

Hiện tại, các nông trại của Xì Phố đang canh tác theo định hướng vườn rừng, bắt đầu từ việc canh tác đa dạng các tầng tán cây. Các tầng tán cây đó bao gồm:

- Tầng cao nhất: Chủ yếu là cây muồng đen, ngoài ra các nhà vườn đã bổ sung thêm nhiều cây rừng khác như: cây giáng hương, cây trắc, cây gỗ dầu,... Đây là tầng cao nhất của khu vườn chủ yếu là cây lấy gỗ. Tùy vào điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng của mỗi nơi và lựa chọn của người làm vườn sẽ trồng cây phù hợp. 

- Tầng thấp hơn là chủ yếu là các loài cây ăn trái. cây chuối, cây ổi, cây vú sữa, cây cam,... Các loại cây này sẽ tạo thêm sự đa dạng tầng tán, lấy sinh khối, tạo thêm năng lượng sống động cho cả khu vườn. 

- Tầng giữa là tầng cây cao khoảng 2 - 3m. Tại các vườn của Xì Phố, cây cà phê sẽ thuộc nhóm cây ở tầng giữa.

- Tầng thấp là tầng cần ở gần sát mặt đất. Bao gồm các nhóm cây: cây thân thảo, lớp cỏ phủ bề mặt đất, các loại rau củ, cây dây leo, các loại nấm,… 

Mỗi tầng tán cây đều giữ vai trò quan trọng, đặc biệt là với mùa khô hạn như hiện nay thì việc giữ nước, điều hòa không khí cho khu vườn để cây sinh trưởng - phát triển khỏe mạnh. 

2. Vai trò giữ nước, điều hòa không khí từ các tầng tán cây trong mùa khô hạn hiện nay

Khi những vườn cà phê không còn trồng độc canh mà có sự đa dạng tầng tán thì lợi ích càng thấy rõ vào mùa nắng nóng, khô hạn hiện nay. Những ngày mà Tây Nguyên như trên chảo lửa thì sự điều hòa nhiệt độ và độ ẩm sẵn có của những vườn cà phê đa tầng tán đã mang lại một vùng “tiểu khí hậu” xanh mát, dễ chịu hoàn toàn khác biệt. Khung cảnh này chính là nhờ vào sự tương trợ lẫn nhau, cùng đóng góp vào vai trò giữ ẩm của các tầng cây của vườn. 

2.1 Hệ thống cây thuộc tầng vượt tán và cây tầng cao

Những cây vượt tán của khu vườn sẽ giúp chắn gió, điều hòa nhiệt độ cho khu vườn. Cây cao trong vườn tựa như những chiếc ô che chắn sự gay gắt của ánh nắng mặt trời. Nhờ vậy, nhiệt độ của khu vườn cũng được ổn định hơn, bao trùm là cảm giác tươi mát và dễ chịu. 

Với tán cây giang rộng thì hệ thống cây rừng còn hỗ trợ vào việc giảm động lực khi mưa trút xuống, hạn chế rửa trôi dinh dưỡng trong đất; che chắn vườn vào mùa khô hạn, hạn chế quá trình bay hơi nước trong đất, góp phần giữ nước cho cây trồng. 

Cây lấy gỗ, cây ăn trái hay với cây cà phê bên cạnh vai trò tạo tán che mát cho cây tầng thấp thì khi được cắt tỉa sẽ tạo thành một lớp phủ bề mặt đất và là nguồn sinh khối dồi dào.

2.2 Hệ thống cây tầng thấp

Cây tầng thấp hay cụ thể hơn là lớp phủ bề mặt đất của khu vườn. Tầng cây này của nhà vườn bao gồm các loại cây thảo dược, cây họ đậu, thảm cỏ phủ bề mặt. 

Trước tiên, tầng cây này giữ vai trò tạo ra một lớp áo cản vật lý, làm giảm khả năng bay hơi nước trong đất gây ra bởi gió và nhiệt lượng từ mặt trời. Điều này giúp đất không bị khô bề mặt, luôn giữ được độ ẩm cho đất.

Lớp phủ có thêm lợi ích là ngăn lượng mưa làm nén chặt đất. Người ta ước tính rằng một giọt mưa có thể tác dụng một lực xuống tương đương với 349 lần trọng lượng của chính nó và có thể tạo ra một lỗ sâu 1cm xuống nền đất yếu. 

Nếu trồng cà phê độc canh, để quá nhiều đất trống trơ trọi, khi mưa xuống sẽ làm hỏng đất và phá hủy cấu trúc của nó. Nước rửa trôi muối khoáng và ánh nắng mặt trời làm phân hủy chất mùn rất nhanh. Đất trở nên nghèo hơn và không cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây cà phê. Vì vậy cây cà phê sẽ không cho nhiều quả.

Lớp phủ bề mặt không chỉ bảo vệ đất khỏi bị xói mòn hay giữ ẩm, việc tận dụng lại thảm thực vật đã cắt hoặc lớp phủ hữu cơ khác còn cung cấp thêm chất hữu cơ cho đất khi phần thực vật này bắt đầu hoai mục.

“Hanna Neuschwander, tác giả một số nghiên cứu kiêm giám đốc truyền thông của Tổ chức Nghiên cứu Cà phê Thế giới (World Coffee Research -WCR) đã đề cập đến một lĩnh vực quan trọng mà WCR đang khám phá là trồng xen canh cà phê với loại cây che phủ nào. Họ đề xuất trồng các loại cây họ đậu để nông dân có thể thu được nguồn thu nhập phụ/nguồn thực phẩm, cũng như lợi ích của việc các loại cây này đưa nitơ trở lại đất (cố định nitơ).”

Với hệ thống cây đa tầng tán như vậy, sẽ góp phần không nhỏ trong việc tạo nguồn “dự trữ” nước trong nền đất, giúp cây cà phê sinh trưởng khỏe mạnh trong thời kỳ ít mưa. 

Trong quá trình ra hoa, kết trái và nuôi trái của cây cà phê cần rất nhiều nước, do đó, trong điều kiện trồng trọt cần tưới nhiều nước để đảm bảo năng suất của cây. Nếu không có đủ nước khi đang nở hoa, tỷ lệ đậu hoa sẽ giảm hoặc hoặc rụng hoàn toàn, đặc biệt nếu nhiệt độ cao. Trong điều kiện tự nhiên, sự ngủ đông của nụ hoa thường bị phá vỡ bởi những cơn mưa đầu mùa sau thời kỳ khô hạn (Barros và cộng sự, 1999).

Nước còn giữ vai trò trong quá trình sinh trưởng, phát triển của cây cà phê. Nếu căng thẳng do thiếu nước có thể làm giảm khả năng sinh trưởng của lá và cành, giảm chiều dài chồi và diện tích lá. Sự phát triển chồi của cây cà phê Arabica và Robusta diễn ra chậm trong mùa khô, mát và nhanh vào mùa mưa, ấm (DaMatta và cộng sự, 1999). 

Vai trò của nước đối với cây trồng hay trong nông nghiệp vốn là điều không phải nói về quá nhiều, nhưng vấn đề đó là - Làm thế nào để có đủ nước cho cây?

Trong nông nghiệp, chúng ta có lẽ sẽ thấy thân quen với khái niệm hệ thống thủy lợi để canh tác. Tuy nhiên, các hệ thống thủy lợi có chi phí vốn đáng kể, điều này rất khó khăn đối với nhiều nông dân trồng cà phê. Vì lý do này, nhiều nông dân chỉ đơn giản là phụ thuộc vào khí hậu với lượng mưa nước sẵn có. Có lẽ vì thế mà ông bà ta mới có câu “Trông trời, trông đất, trông mây/ Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm”. 

Cũng như chi phí vốn và lao động, thủy lợi cũng chịu chi phí môi trường. Nguồn cung cấp nước là hữu hạn, và việc lấy nước từ sông hoặc nước ngầm để tưới tiêu có thể làm giảm khả năng cung cấp nước ở hạ lưu hoặc cạn kiệt dần nước ngầm theo thời gian. Việc tưới tiêu có thể dẫn đến tích tụ khoáng chất trong đất (mặn hóa), làm giảm sản lượng và làm suy giảm chất lượng nước địa phương. 

Nắng mưa là chuyện của trời, đây là điều mà người nông dân vốn dĩ khó có thể tác động nhưng việc mà người nông dân làm được đó là tìm ra biện pháp thủy lợi hiệu quả để giữ lượng mưa từ trời gửi xuống. Xì Phố tin rằng, trồng cây chính là biện pháp thủy lợi giữ nước, trữ nước hiệu quả hơn cả.

Thêm một điều cực kỳ quan trọng nữa, loại đất tốt nhất để trồng cà phê cần có khả năng giữ nước cao nhưng cũng thoát nước tốt. Đất thoát nước kém trở nên yếm khí. Bởi vậy, việc đa dạng các loại cây trong vườn vừa giữ lại độ ẩm cần thiết cho cây trồng vừa tạo độ tơi xốp cho đất. Bởi khi đất ẩm cũng là môi trường thuận lợi cho nhiều loại côn trùng trong đất như: giun đất, dế,... - đây là những chiếc “máy cày” nắm vai trò thường xuyên làm tơi xốp bề mặt đất. Bên cạnh đó, hệ thống rễ cây đa dạng góp phần không nhỏ giúp đất luôn thông thoáng, tơi xốp. 

Nước cực kỳ quan trọng trong tiến trình sinh trưởng, tạo năng suất và chất lượng cho cây cà phê. Nước cũng là mạch nguồn sự sống đối với cây và đối với cả con người. Ở những vườn cà phê canh tác tự nhiên mà Xì Phố đồng hành, người nông dân không chỉ chú tâm vào sản xuất cà phê chất lượng cao mà còn là canh tác nông nghiệp bền vững. Muốn bền vững thì phải chủ động, với hệ thống cây đa tầng tán chính là một trong những biện pháp chủ động dự trữ nguồn nước cho đất, cho cây trồng mà người nông dân đang thực hiện. Cách làm này không chỉ góp phần giữ ẩm cho đất mà còn giúp điều hòa không khí, tạo nên một vùng tiểu khí hậu xanh mát. Nếu bạn bước vào những khu vườn này vào những ngày khô hạn nắng nóng, chắc chắn sẽ cảm nhận được sự “trong” và “lành” hoàn toàn khác biệt với những vườn cà phê độc canh ngoài kia.